آبشار نیاسر در 53 کیلومتری شمال غربی کاشان در منطقهی کوهستانی، واقع در ارتفاعات کوه کرکس در شهر سرسبز و تاریخی نیاسر در محلهی قدیمی سرکمر (شهید بهشتی) جای گرفته است.
آب آبشار از چشمهی تالار (اسکندریه در ارتفاع 1680 متری سطح دریا) که در کنار چارطاقی (آتشکدهی ساسانی) قرار دارد، سرچشمه میگیرد دو سوم از آب این چشمه به طرف آبشار و از آنجا به دشتهای نیاسر جاری میشود و یک سوم هم به محلهی نو میرود. نوع سنگهای بدنه و سنگی که آبراههی آبشار را تشکیل میدهند، آهکی و رسوبی هستند که به علت انحلال در بدنه و آبراهههای آبشار که جنس آنها آهکی و رسوبی است مجموعهای بینظیر با بافت بسیار زیبا از استالاگتیتها (چکنده یا قندیل) و استالاگمیتها (چکیده یا رسوبات مخروطی شکل) تشکیل شده است که چشم هر بینندهای را می نوازد.در مسیر آبشار 13 آسیاب وجود داشته که گفته میشود 3 یا 4 عدد از آنها تخریب شدهاند و از مابقی هم جز یک آسیاب فعال در پای آبشار، چیز زیادی به جا نمانده است.
علاوه بر این مناظر زیبا و چشماندازهای فوقالعاده در آبشار نیاسر، گیاهان دارویی هم در این مکان یافت میشوند که هرکدام خواص مخصوص به خود را دارند. گیاهانی مانند: پر سیاوش که برای سردرد و سینه درد است، علف شوره برای کمردرد و سردرد و خیار بوته مار یا هندوانه مار که از آن برای پا درد استفاده میکنند، علاوه بر این گیاهان، طبیبان در گذشته از گرد سنگی که آبراه روی آن به وجود آمده بهعنوان مرهم زخم استفاده میکردند. از درختانی هم که در اطراف آبشار وجود دارند میتوان به درخت عرعر، بید شیرین، توت شمرونی و مو اشاره کرد.
آب این آبشار در پاییز کمترین مقدار را دارد و در فصل زمستان به بیشترین میزان خود میرسد. ارتفاع آبشار از پای آن تا قسمتی که آب سرازیر میشود 25 متر و از پای آبشار تا عمارت کوشک 53 متر است.
برای بازدید از آبشار نیاسر بهترین راه آن است که خودتان را به چهارتاقی نیاسر برسانید و سپس در مسیر آبشار پیادهروی کنید. پس از آن که از کنار یک درخت تنومند و قدیمی عبور کردید به یک استخر ماهی خواهید رسید، حال باید مسیرتان را از میان کوچههای تنگ و باریک و گاهی کاهگلی ادامه دهید تا به یک محوطه باز برسید. در اینجا مغازههای کوچک و بزرگ عرقیجات و سوغات کاشان را خواهید دید. در ادامه مسیر آبشار، به فضای بزرگ و پارک مانندی خواهید رسید که غار رئیس در آنجا قرار دارد. برای رسیدن به آبشار، باید مسیرتان را در امتداد رودخانه و سمت راست محوطه به سمت پایین ادامه دهید و از پلههای سنگی و گاهی ناهموار پایین بروید تا پس از حدود 30 دقیقه به پارک آبشار برسید. به سمت راستتان که نگاه کنید آبشار نیاسر در آنجا قرار دارد.
از دیدنی های اطراف آبشار می توان به چهارتاقی,غار رئیس,باغ تاریخی تالار ,آسیاب و حمام تاریخی نیاسر اشاره کرد:
چهارتاقی نیاسر سازهای روی صخرهای مشرف به محله تالار شهر نیاسر است. این چهارتاقی بخشی از یک آتشکده مربوط به دورهی ساسانی است که به دستور اردشیر بابکان (موسس سلسلهی ساسانی) ساخته شده است. چهارطاق نیاسر به شکل مربعی بوده و اندازه آن 14 متر در 14 متر است و روی آن را با یک گنبد پوشانده اند. سنگهای بهکار رفته در بنا، در قسمت پایینی بنا به شکل طبیعی و در قسمت فوقانی و قوسها مربعشکل هستند.
با توجه به برگزاری آیینهای مذهبی ادیان باستانی ایران در زمانهایی خاص از فصول مختلف سال، در طراحی ساختمانهای مذهبی مرتبط، از اطلاعات نجومی استفاده میشده که این شیوهی طراحی علمی، بناهای نجومی و تقویمی بسیاری را در این سرزمین به یادگار گذاشته است.
بر اساس پژوهشهای اخترباستانشناسی، چهارتاقی نیاسر مانند برخی چهارتاقیهای موجود دیگر، یکی از این بناهای نجومی و تقویمی است که در کنار این که اتاق اصلی آتشکده (محل استقرار آتش) بوده، بهعنوان تقویم آفتابی نیز کاربرد داشته است.
در تقویم آفتابی، زمان با استفاده از سایههای ایجاد شده توسط پرتوهای خورشید به هنگام طلوع و غروب آفتاب محاسبه میشود. با توجه به کیفیت حرکت خورشید در ایام مختلف سال، طراحی بنا از حیث اندازهی طول پایهها نسبت این اندازه با فاصلهی میانی پایهها و در نتیجه زاویهی منتج شده از این نسبت، به نحوی بوده است که پرتوهای خورشید هنگام طلوع و غروب در راستاهای سنجیده شدهای از بنا میتابد و در نقاطی خاص، سایه ایجاد میکند که هر کدام از این نقاط خاص بیانگر زمانی مهم و شاخص بوده است. در واقع، تقویم آفتابی عهدهدار ثبت آیینی زمان بوده است.
چهارتاقی نیاسر که در سال 1317 به شمارهی 316 در میان آثار ملی به ثبت رسیده و یک بار در سال 1334 به همت ادارهی کل باستانشناسی مرمت شده، سالمترین چهارتاقی موجود در ایران است .
غار رییس یا ویس از دیگر آثار تاریخی این شهر است؛ که در 30 کیلومتری شمالغربی کاشان در پای کوه نسبتامرتفعی از ارتفاعات نیاسر واقع شده است این غار غیرطبیعی که بهطول 780متر می باشد، حاصل حفاری بشر بوده و بهمنظور اهداف مذهبی و انجام مراسم عبادی بهوجود آمده است. این غار که از زیر باغتالار و باغهای مجاور آن تا زیر محله سرکمر گسترده شده تا مدت بسیار زیادی ناشناخته بوده و در هیچ یک از اسناد تاریخی به آن اشاره نشده است.
دهانه غار به عرض 5/3 متر و ارتفاع 5/2 متر روبه شمال قراردارد. ابتدای غار تالار طبیعی کوچکی به طول 8 متر و عرض 3 متر است که دهانه خارجی به آن پیوسته است و در انتهای آن به ارتفاع تقریبا یک متر از سطح زمین حفره کوچک دریچه مانندی است به ابعاد 50 × 50 سانتیمتر که در سنگ کنده شده و در واقع مدخل داخلی غار محسوب میشود.
این غار دارای سه طبقه شامل دو کانال، یک کانال حلقه ای شکل و یک کانال افقی است و این کانال ها توسط چاه ها به هم ارتباط دارند. کانال حلقه ای شکل دو ورودی و کانال افقی چهار ورودی دارد. مجموع طول دالان های این غار به حدود 2500 متر میرسد. در مجموع غار از 45 چاه با عمق 118 متر و 23 اتاق با مساحت کلی 177 متر تشکیل شده است.
بیشتر دالان های غار دارای ارتفاع اندکی هستند و فقط بلندترین ناحیه آن از کف تا سقف حدود 7.1 متر است. عمیق ترین چاه این غار حدود 10 متر عمق دارد که دیوارههای آن دارای پاگیرهایی است و می توان با اطمینان از این چاه بالا و پایین رفت. کوتاه ترین ناحیه دالان از کف تا سقف آن حدود نیم متر است.
عمیقترین قسمت غار نیاسر چاهی است به عمق 10 متر که با استادی و مهارت عجیبی در دل سنگ حفر شده است. غار نیاسر دارای سه انتهای سطحی، عمقی و زیرزمینی است که هر کدام از نظر موقعیت دارای ارزش خاصی است.
باستانشناسان قدمت این غار را مربوط به دوره پارتیان و پیروان آیین میترا میدانند و معتقدند که مردم در آن دوره تاریخی معبد خود را در تاریکی مطلق میساختند.
آثار ظروف سفالی اندکی مربوط به دوران اشکانیان، از این غار به دست آمده است. اما بیشتر ظروف سفالی کشف شده مربوط به دوره ساسانیان است که این نشان می دهد که در دوران ساسانی این غار دارای اهمیت بود و اهمیت آن جنبه مذهبی داشت.
آثاری نیز شامل ظروف سفالی و سکه از دوران پس از اسلام در این غار به دست آمده که بیشتر مربوط به دوران سلجوقیان و ایلخانان است و به طور حتم کاربرد این غار در دوران پس از اسلام متفاوت بوده است و بیشتر به عنوان پناهگاه و اهداف نظامی مورداستفاده قرار میگرفت.
همچنین مجسمه سنگی سر یک قوچ مربوط به دوران ساسانیان در این غار یافت شده است که برخی بر این عقیدهاند که نشانه قربانی کردن چهارپایان توسط پیروان آیین میترائیسم در این غار است. یکی از مراسم و تشریفات پیروان میترائیسم در نزدیکی آب ها انجام مراسم قربانی بوده است.
ورود به دالان های غار نیاسر بسیار مشکل است و حرکت در آن باید به صورت خمیده یا سینهخیز انجام شود. هنوز نیز بخشهای زیادی از این غار شناسایی نشده و دسترسی به اعماق آن حتی با تجهیزات پیشرفته امروزی غیرممکن است
این غار طوری ساخته شده که تهویه هوا در آن به نحو مطلوبی صورت میگیرد و از نظر استاندارد آن نباید در هیچ قسمتی از غار کمبود هوا احساس شود ولی به دلیل زلزلهای که در سال 1358 رخ داد و یکی از ورودیهای غار بسته شد و نیز بستن برخی از چاهها و دالانهای غار توسط اداره کنندگان آن، تهویه و گردش هوا در حال حاضر به طور کامل صورت نمیگیرد.
باغ تاریخی تالار به دلیل داشتن درختان کهن سال و بلند, شهرت بسیاری دارد. چشمه اسکندریه، در این باغ قدیمی جاری است .عمارت با شکوهی در این باغ ساخته شده که به کوشک تالار معروف است و یادگار اواخر دوران صفویه می باشد. از دیگر ویژگی های این مکان، مشرف بودن آن به تمامی شهر نیاسر و اطراف آن می باشد.
این اثر، در تاریخ 25 خرداد 1381، با شماره ثبت 5893، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.
حمام و آسیاب نیاسر ، در دوران صفویه ساخته شده است. نحوه انتقال آب داخل حمام به این صورت است که آب از آبشار، به وسیله کوله ای گلی به داخل 8 گوش و از آن جا به داخل حمام هدایت می شد.آب شرب حمام نیز، به وسیله کوله ای جداگانه به داخل حمام هدایت می شد. سوخت حمام، هیزم و دارای خزان بوده و ورودی هشت ضلعی شکل آن، به وسیله دالان هایی از بیرون حمام جدا شده است.
آب آبشار ابتدا در داخل تنورههایی ذخیره و از آنجا به وسیله کول باریکی با فشار به چرخه آسیاب میریزد و سنگ آسیاب را به گردش درمیآورد.
نوع معماری آسیاب همانند حمام است.
باغ پرندگان قمصر کاشان با 10 هزار هکتار وسعت دارای هزاران قطعه پرنده از 17 کشور جهان و پرندگان و چرندگان بومی ایران است.
چشمه آب گرم صالح یکی از جاذبه های طبیعی شهر قمصر است که در ارتفاع 300 متری کوه کمر اشک قرار گرفته و از این کوه سرچشمه می گیرد و به علت وجود آبهای جاری در اطراف کوه که دور تا دور چشمه صالح را فراگرفته این کوه معروف به کوه کمر اشک شده است . چشمه آب صالح یکی از چشمه های آب معدنی کشور است که در درمان رماتیسم و کم خونی وگوارش موثر بوده وتسکین دهنده ,اشتهاآور, ملین ودارای اثر ضد تورمی موضعی نیز می باشد .
منطقه حفاظت شده قمصر و برزک با وسعت 60 هزار هکتار در حاشیه شهر قمصر در جنوب غربی شهرستان کاشان و در داخل گستره جغرافیای سه شهر مهم شامل برزک ، قمصر، کامو و جوشقان قالی واقع شده است.
تنوع گونه های گیاهی منطقه قابل توجه می باشد و غالب منطقه را پوشش گیاهی درمنه، انواع آستاراگالوس، چوبک، کلاه میرحسن و گیاهانی از خانواده گندمیان در بر گرفته است.
گونههای جانوری شاخص این منطقه نیز کل و بز و قوچ و میش می باشند. گونه های جانوری دیگر موجود در این منطقه عبارتند از پلنگ، گربه وحشی، گربه پالاس، کفتار، گرگ، روباه، پایکا، انواع جوندگان و خزندگان، انواع پرندگان ازجمله کبک، تیهو، بلدرچین، کوکر شکم سیاه، عقاب صحرائی، پیغو و ..
برج حسن کر مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان کاشان، بخش قمصر واقع شده و با شماره ثبت 26602 بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.